Phân tích Phẩm Phương tiện: Bố cục
Phật xuất Định liền tán thán hai trí và thật tướng các pháp:
1. Tán thán hai trí và nguyên do thành tựu hai trí của chư Phật 10 phương: “Nhĩ thời Thế Tôn tùng tam muội an tường nhi khởi… ý thú nan giải.”
2. Đức Thế Tôn tự tán thán hai trí và nguyên do thành tựu hai trí của mình: “Xá-lợi-phất, ngộ tùng thành Phật dĩ lai… vị tằng hữu pháp Phật tất thành tựu.”
3. Tán thán thật tướng các pháp (đối tượng của hai trí) “Chỉ Xá-lợi-phất, bất tu phục thuyết… như thị bổn mạt cứu cánh đẳng.”(Dĩ thậm thâm cố chỉ)
Phần kệ:
1. Lặp lại hai trí vì quá sâu thẳm hàng tam thừa không thể hiểu thấu và khuyên nên khởi lòng tin kiên cố đối vối lời Phật dạy: “Nhĩ thời Thế Tôn dục trùng tuyên thử nghĩa nhi thuyết kệ ngôn:
-Thế Hùng bất khả lường… Nhất tâm cộng tự cầu, diệc phục bất năng tri.”
2. Khuyên nên tin Diệu Pháp mà chư Phật đồng chứng đồng nói, đó là Tam thừa chỉ là quyền khai: “Hựu cáo, Xá-lợi-phất, Vô lậu bất tư nghì… dẫn chỉ linh đắc xuất.
Đại chúng nghi, Xá-lợi-phất ba lần thỉnh Phật nói:
1. Nhân Phật tán thán trí phương tiện rồi bảo nên thôi không nói, khiến tứ chúng sanh nghi (đồng chấp sanh nghi) Xá-lợi-phất bèn thưa hỏi Phật lý do đó:
“Nhĩ thời đại chúng trung hữu chư Thanh Văn… thậm thâm vi diệu nan giải chi pháp”.
2. Kệ lặp lại lời thỉnh trên: “Nhĩ thời Xá-lợi-phất dục trùng tuyên… Dục văn cụ túc đạo”. (kệ)
3. Nhân Xá-lợi-phất thỉnh, lần thứ hai Phật lại bảo nên thôi không nói, vì sợ trời, người nghe kinh nghi: “Nhĩ thời Phật cáo Xá-lợi-phất chỉ chỉ… giai đương kinh nghi.”
4. Xá-lợi-phất lần thứ hai nêu lý do là trong chúng nhiều người có trí tuệ sẽ sinh lòng kính tin để cầu Phật nói: “Xá-lợi-phất trùng bạch Phật ngôn: Thế Tôn duy nguyện thuyết… Hữu năng kính tín giả” (kệ)
5. Lần tứ ba Phật lại bảo nên thôi không nói, vì sợ hàng Tỳ-kheo tăng thượng mạn bị đọa lạc: “Phật phục chỉ Xá-lợi-phất, nhược thuyết thị sự… văn tất bất kính tín.”
6. Xá-lợi-phất lần thứ ba lại nêu lên lý do để cầu Phật nói: “Nhĩ thời Xá-lợi-phất trùng bạch Phật ngôn:… tắc sanh đại hoan hỶ” (kệ)
Phật hứa nói:
1. Sau ba lần Xá-lợi-phất thỉnh, Phật hứa nói: “Nhĩ thời Thế Tôn cáo Xá-lợi-phất, nhữ dĩ ân cần tam thỉnh … ngô đương vị nhữ phân biệt giải thuyết.”
2. Lúc Phật sắp nói, thì 5,000 người tăng thượng mạn lễ Phật lui ra: “Thuyết thử ngữ thời, hội trung… Thế Tôn mặc nhiên nhi bất chế chỉ”.
3. Khi này Thánh chúng đã thuần nhất, Phật sắp nói, Xá-lợi-phất nguyện nghe: “Nhĩ thời Phật cáo Xá-lợi-phất, ngã kim ư thử chúng… nguyện nhạo dục văn”.
Phật chính thức nói:
1. Vì đương cơ Phật chính thức phân biệt giải nói Diệu Pháp và khuyên phát tâm tin chắc: “Phật cáo Xá-lợi-phất, như thị Diệu Pháp,… ngôn bất hư vọng”.
2. Chính thức chỉ thật ngay nơi quyền, bởi chư Phật chỉ vì đại sự duy nhất là khai thị chúng sanh ngộ nhập Phật tri kiến nên chỉ dạy pháp nhất thừa, chứ không có hai, ba thừa: “Xá-lợi-phất, chư Phật tùy nghi thuyết pháp, … thập phương chư Phật pháp diệc như thị”.
3. Dẫn cách thuyết pháp và bản hoài của Phật ba đời để thấy cách thuyết pháp và bản hoài của đức Thích Tôn hôm nay đồng nhau: “Xá-lợi-phất, quá khứ chư Phật,… nhất Phật thừa phân biệt thuyết tam.”
4. Chê quở hàng nhị thừa để khuyên nên tin chắc nhất thừa: “Xá-lợi-phất, nhựợc ngã đệ tử… Vô hữu dư thừa, duy nhất Phật thừa.
Kệ có 12 đoạn:
1. Việc 5,000 thối tịch và chúng thuần nhất: “Tỳ-kheo, Tỳ-kheo-ni, hữu hoài tăng thượng mạn… duy hữu chư trinh thật”.
2. Nói chính vì thật mà khai quyền: “Xá-lợi-phất thiện thính… dĩ cố thuyết thị kinh”.
3. Nay vì đại căn nói Đại thừa hiển thật: “Hữu Phật tử tâm tịnh… giai thành Phật vô nghi”.
4. Kết thúc việc hiển nhất thừa là thật: “Thập phương Phật độ trung… Thuyết Phật trí tuệ cố”.
5. Chư Phật ra đời cốt chỉ nói nhất thừa: “Chư Phật xuất ư thế… giai linh nhập Phật đạo”.
6. Nhưng Phật ra đời gặp ngũ trược ác nên phải khai quyền để hiển thật: “Nhược ngã ngộ chúng sanh, tận giáo dĩ Phật đạo… chư Phật ngữ vô dị, duy nhất vô nhị thừa”.
7. Chư Phật quá khứ đạo đồng, ngoài khai chánh phương tiện còn khai dị phương tiện để hiển nhất thừa: “Quá khứ vô số kiếp vô lượng diệt độ Phật… nhược hữu văn pháp giả giai dĩ thành Phật đạo”.
8. Chư Phật vị lai đồng khai quyền hiển thật: “Vị lai chư Thế Tôn, kỳ số vô hữu lượng… Đạo sư phương tiện thuyết”.
9. Chư Phật hiện tại đạo đồng khai quyền hiển thật: “Thiên nhơn sở cúng dường… tuỳ ứng phương tiện thuyết”.
10. Đức Thích Ca đạo đồng khai quyền hiển thật: “Ngã kim diệc như thị, an ổn chúng sanh cố… ngã kim diệc như thị, thuyết vô phân biệt pháp”.
11. Cực lạc tán thán nhất thừa khó gặp để củng cố lòng tin của hàng nhị thừa: “Chư Phật hưng xuất thế vô Thanh Văn đệ tử”.
12. Phú chúc bảo hộ Diệu pháp nhất thừa, nên cẩn thận giảng cho đúng cơ: “Nhữ đẳng Xá-lợi-phất, Thanh Văn cập Bồ-tát… tự tri đương tác Phật”.